Khiêm-Nhường và Kiêu-Ngạo

Theo NẾP SỐNG MỚI
8991 Blaine Meadows Drive
Jacksonville, FL 32257-1719
*****
Số 153 - 154
Tháng Chín – Mười 2003
Trong tiếng Việt, có một sự trùng hợp thú
vị giữa hai tánh hoàn toàn đối lập: Khiêm Nhường
và Kiêu Ngạo đều viết tắt là K.N. Ai ai cũng mến
người khiêm nhường và ghét người kiêu ngạo,
nhưng đào luyện được tánh khiêm cho chính mình
không phải dễ, vì kiêu căng hình như là bản tánh
của loài người. Tác giả truyện “Tây Du Ký” muốn
nêu lên tâm lý con người giống con khỉ Tôn Ngộ
Không trước khi bị bắt phục là muốn bằng trời (nên
tự xưng là Tề Thiên Đại Thánh). Thánh Kinh cho
biết con người tuy là con cái của Thượng Đế mà lại
học đòi nết xấu của Satan. Theo sách Êsai (14:12-
15), Satan chính là thiên sứ Lucifer phản nghịch
muốn dành quyền tể trị của Đức Chúa Trời, đã cám
dỗ bà Êva ăn trái cấm mà phạm tội bất tuân.

Sự kiêu ngạo đi trước, sự bại hoại theo sau,
và tánh tự cao đi trước sự sa ngã (Châm Ngôn
16:18)*. Câu này là một câu Kinh Thánh gốc mà
nhiều tín hữu Tin Lành học thuộc. Bản dịch Anh
ngữ theo New KJV là: Pride goes before
destruction, and a haughty spirit before a fall. Bàn
về chữ “Pride” trong câu tiếng Anh này thì chúng ta
có thể bối rối. “Pride” có 2 nghĩa khác nhau: một
nghĩa nói lên niềm tự hào, hãnh diện, tánh tự trọng
thì không có gì đáng trách; nghĩa thứ hai là tự thị,
tự cao, tự đại, kiêu ngạo là tánh xấu. Các nhà tâm
lý học cho rằng trẻ con không được thúc đẩy bằng
“pride” sẽ dễ trở nên yếu đuối, nhu nhược, sẽ có
“low self-esteem” nghĩa là thiếu tự trọng thì sẽ
không làm nên việc gì. Vậy vấn đề ở đây là tìm sự
quân bình: “pride” vừa phải, đúng mức là tự trọng,
là tốt; nhưng để đi tới quá mức thành kiêu căng,
hợm hĩnh là đáng ghét. Vì vậy dịch chữ “pride” và
hình dung từ của nó “proud” phải cẩn thận vì tùy ý
trong câu, còn chưa rõ nghĩa cứ dịch là tự hào (tự
hào có thể tốt hay xấu tuỳ câu văn.)
Kiêu ngạo giả: có những người có vẻ khinh thế,
ngạo vật mà thật sự họ không kiêu căng. Những
người này ban đầu tánh rất tốt, nhưng bị lừa gạt,
nên mất lòng tin mà tỏ ra bất cần. Họ đáng thương
hơn đáng trách. Điền Tử Phương trong câu chuyện
“Khinh Người” trong số báo này là điển hình.
Khiêm Nhường giả: lại có những người bên ngoài
rất khiêm tốn, nhưng bên trong lại kiêu ngạo ngầm.
Đây là điều không hay mà ai trong chúng ta cũng có
thể mắc. Chúng ta có thể tự thị, khoe khoang tánh
khiêm nhường của mình nữa!
Chúng ta thử tìm hiểu Khiêm Nhường và
Kiêu Ngạo qua Kinh Dịch và Kinh Thánh:
Kinh Dịch, quyển sách cơ bản của đạo học
Đông phương, rất chú trọng đến đức Khiêm (謙 )
Quẻ thứ 15 trong Kinh Dịch là Địa Sơn Khiêm,
nghĩa là núi tuy cao nhưng chịu nhún nhường nằm
dưới đất, hoặc nói cách khác đất tuy thấp nhưng
trong lòng lại có chứa núi, có ý nói về người có bản
lãnh nhưng cư xử ôn nhu, khiêm tốn. Trong quẻ
chứa những câu dạy dỗ rất hay về đức Khiêm. Xin
trích một đoạn trong tác phẩm của Nguyễn Hiến Lê:
Kinh Dịch, đạo của người quân tử: Khiêm là đạo
của trời, đất và người. Trời có đức khiêm vì ở trên
đi xuống chỗ thấp mà sáng tỏ; đất có đức khiêm vì
chịu ở duới mà đi lên. Đạo trời, cái gì đầy thì làm
cho khuyết đi, cái gì thấp kém (khiêm) thì bù đắp
cho (Thiên đạo khuy doanh nhi ích khiêm: 天 道 虧
盈 而 益 謙 ). Đạo đất, đạo quỉ thần cũng vậy. Còn
đạo người, thì ghét kẻ đầy, tức sự kiêu căng thỏa
mãn, mà thích kẻ khiêm tốn (Nhân đạo ố doanh nhi
hiếu khiêm: 人 道 惡 盈 而 好 謙 ).
Trong Địa Sơn Khiêm, chúng ta còn được
nhắc dù gặp hoàn cảnh khó khăn cách mấy như
vượt sông lớn, cứ cố giữ đức khiêm nhường rồi kết
quả vẫn tốt: khiêm khiêm quân tử, dụng thiệp đại
xuyên, cát (謙 謙 君 子 用 涉 大 川 吉).
Khiêm nhường là coi trọng người khác, thấy
ở bất cứ người nào cũng có những điều chúng ta có
thể học hỏi được; biết nhìn nhận khuyết điểm hay
lỗi lầm của mình. Khi nghe những lời phê bình về
mình mà nóng mặt, hay sôi máu là coi chừng mình
thiếu sự khiêm nhường.
Đức Chúa Giê-xu dạy môn đồ phải khiêm
nhường như em bé (Mathiơ 18:3-4.)
Chúa Giê-xu kêu các sứ đồ đến mà dạy: “ai
muốn làm đầu, thì phải làm rốt hết và làm tôi tớ mọi
người” (Mác 9:35); “Kẻ nào tôn mình lên thì sẽ bị
hạ xuống, còn kẻ nào hạ mình xuống thì sẽ được
tôn lên” (Mathiơ 23:12). Chính Chúa đã đích thân
rửa chân cho 12 môn đồ để dạy bài học khiêm
nhường trong phục vụ.
Khiêm nhường là làm vui lòng Chúa, khiêm
nhường sẽ nhận được sự dẫn dắt của Ngài.
Người khiêm nhường sống trong hòa bình.
Họ không tranh thắng, không cãi cọ với anh em
mình để dành phần phải. Họ không tạo kẻ thù một
cách vô ích. Khi biết làm mếch lòng ai, họ sẵn sàng
hạ mình xin lỗi. Khi ai làm mếch lòng họ, họ
không bận tâm và tha thứ ngay khi người đến xin
lỗi. Vì “chúng ta thảy đều vấp phạm nhiều cách
lắm” (GiaCơ 3:2). Thánh Phao-lô khuyên: “Trong
vòng anh em phải ở cho hiệp ý nhau; đừng ao ước
sự cao sang, nhưng phải ưa thích sự khiêm nhượng.
Chớ cho mình là khôn ngoan (Roma 12:16).
Khi mình đắc ý, đắc chí, khoái tỉ về mình hay
những gì liên quan tới mình thì chúng ta thường
tâm sự với người khác. Nếu chỉ nói qua một lần
như chia sẻ tâm tình thì không có gì đáng trách,
nhưng khoe quá lần thứ hai thì dễ thành người “vô
duyên”. Ông La Rochefoucauld (1613-1680) ghi
trong tác phẩm Maxims: “tự hào về mình thì được,
nhưng khoe cho người khác là lố bịch” (It is as
proper to have pride in oneself as it is ridiculous to
show it to others). Hãy nhớ lời dạy của người cha
trong KinhThánh: “Hãy để cho kẻ khác khen ngợi
con, miệng con chẳng nên làm; Để cho người ngoài
tán mỹ con, môi con đừng làm” (Châm Ngôn 27:2).
Câu tục ngữ Việt “Mèo khen mèo dài đuôi” hay
câu ngạn ngữ của Hòa Lan: “Con khỉ càng leo cao
thì càng hở mông” (When apes climb high, they
show their naked rumps) ngụ ý chê người hay khoe
mình, tự cao tự đại.
Khoe khoang là kiêu ngạo. Thánh Kinh cho
rằng con người không có một cơ sở nào để hợm
mình, khoe khoang về những gì mình có, hay những
gì mình thực hiện được; vì tất cả là quà Thượng Đế
ban cho. Trong một bức thư gửi cho Hội Thánh
Côrinhtô, thánh Phaolô nhắc: “Ai bảo là anh chị em
hơn người khác? Có gì anh chị em có mà không
phải là quà tặng đâu? Và nếu là quà tặng thì tại sao
anh chị em tự hào như thể quà đó do tay mình làm
ra?” (1-Côrinh 4:7 Bản Phổ Thông).
Người kiêu ngạo chỉ thấy mình là tất cả,
mình hay hơn, khôn hơn người khác, ý của mình
luôn đúng, văn thơ mình luôn hay, họ không thấy
trời cao đất rộng, như ếch ngồi đáy giếng coi trời
bằng vung.
Đức Chúa Trời quở trách những người này:
“Bọn kiêu căng, Chúa tởm kinh, căm ghét” Châm
Ngôn 16:5 (Thi Ca Thánh Kinh);
Kiêu ngạo là tự dối mình: “Nếu người nào
tưởng mình quan trọng lắm, mà thật ra chẳng là gì
cả, thì người ấy đã tự lừa dối lấy mình” (Galati 6:3.
Bản Dịch Hiện Đại).
Hiền triết Đông Phương nhấn mạnh “Mãn
chiêu tổn, khiêm thụ ích” (滿 招 損 , 謙 受 益 ) có
nghĩa là “tự mãn, kiêu ngạo sẽ mời gọi sự tổn hại,
còn khiêm tốn thì nhận được lợi ích.” Thánh Kinh
cũng phân biệt rõ: “Sự kiêu ngạo của người sẽ làm
hạ người xuống; nhưng ai có lòng khiêm nhượng sẽ
được tôn vinh” (Châm Ngôn 29:23). Chúng ta
cũng cần có sự quân bình trong đời sống tinh thần
về mặt này: có tinh thần tự trọng, tự hào mà
không kiêu căng, có mỹ đức khiêm nhường mà
không tự ti, nhút nhát.
NSM
* Kinh Thánh Công giáo dịch là: “Kiêu căng đưa
đến sụp đổ, ngạo mạn dẫn đến té nhào”.